Konstytucja 3 maja

Treść

Dnia 3 maja 1791 roku na ziemiach Polskich uchwalono pierwszą europejską konstytucję.
Ustawa Rządowa z dnia 3 maja regulowała ustrój prawny Rzeczypospolitej zamieniając ją w monarchie konstytucyjną. Polska zyskała pierwszą w Europie i drugą na świecie (zaraz po amerykańskiej) nowoczesną Ustawę Rządową. Została ona wprowadzona w celu naprawy wad ustroju Rzeczpospolitej. Likwidowała błędy ówczesnej władzy jakim były: liberum veto, wolna elekcja oraz demokracja szlachecka.

Ustawa wprowadzała trójpodział władzy. Od tej chwili władze wykonawczą sprawował król, ustawodawczą sejm, sądowniczą zaś różnego rodzaju sądy (pierwszej instancji, referendarski, zadworny, asesorski, relacyjny).

Dokument poruszał także kwestie militarne państwa. Powoływał regularną armię, która miała zastąpić pospolite ruszenie. Ustalał także, w jakich celach wojsko powinno być użyte.

Ustawa Rządowa ograniczyła znacząco rolę i pozycję szlachty w państwie,  m. in. odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach najważniejszych kraju gołocie nieposiadającej ziemi oraz zrównując częściowo ich prawa osobiste z mieszczanami. Zastąpiono także wolną elekcję, dziedziczną monarchą. Pierwszym królem zreformowanej Rzeczpospolitej ogłoszono Fryderyka Augusta- elektora Saskiego.

W kwestii chłopstwa konstytucja nadała im wolność osobistą i osobne prawa. Od tej chwili włościanie wzięci byli pod opiekę państwa.

Dokument ten regulował także kwestie wyznaniowe. Oficjalną religią Rzeczpospolitej uchwalono wiarę rzymsko-katolicką. Wprowadzono jednak tolerancje, względem wszystkich innych wyznań, których było wiele na terenie dawnego naszego państwa.
Konstytucja 3 maja przetrwała czternaście miesięcy. Zmiany ustrojowe, jakie wprowadzała, były nie do zaakceptowania przez warstwę magnacką, która de facto traciła wpływy w państwie. W dniu 27 kwietnia  1792 roku w Petersburgu zawiązała się konfederacja później nazwana targowicką. W związku z postulatami jej członków, oddziały rosyjskie wkroczyły do Rzeczpospolitej.  Mimo kilku zwycięstw Polaków, król zdecydował się na kapitulację i przyłączenie do targowiczan. Był to decydujący cios, którego konsekwencją stał się II rozbiór. Przekreślił on sen o wolności i niezależności Rzeczpospolitej.

Konstytucja 3 maja była niezwykle nowoczesnym dokumentem, jak na swoje czasy i znacznie wyprzedzała swoją epokę. Stanowiła także symbol dążenia do odrodzenia narodowego przez cały okres zaborów. Wzorowana na niej była Konstytucja Księstwa Warszawskiego. Ponadto sam car Aleksander I nadając Konstytucję Królestwu Polskiemu odwoływał się do ustawy z 3 maja 1791 r.

Autor: Karol Zastawny

Mapa wykorzystana w grafice:
Autor: Jan Babirecki, Wydana przez Spółkę Wydawniczą Polską w XIX wieku